Υφάσματα που παρέχουν προστασία απέναντι στα μικρόβια και τους ιούς

Το εάν και κατά πόσο τα αντιμικροβιακά υφάσματα μπορούν να περιορίσουν τη διασπορά ιών δεν αποτελεί νέο ερώτημα. Έχει όμως επανέλθει στο προσκήνιο εν μέσω της πανδημίας του COVID-19.
Η εφαρμογή ενώσεων με αντιμικροβιακή δράση σε επιφάνειες με στόχο τον περιορισμό της ανάπτυξης και της διασποράς μικροβίων αποτελεί κοινή πρακτική ήδη από την αρχαιότητα. Στην αρχαία Αίγυπτο χρησιμοποιούνταν βότανα στα ενδύματα των νεκρών για τη διατήρησή των πτωμάτων, στην Κίνα μπαμπού με αντιμικροβιακές ιδιότητες στις κατασκευές, ενώ έως το 19ο αιώνα συνηθιζόταν η χρήση χαλκού σε δοχεία και ορείχαλκου σε πόμολα. Κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου διευρύνθηκε η εφαρμογή ουσιών και χημικών επεξεργασιών σε υφάσματα που χρησιμοποιούνταν σε καλύμματα φορτηγών, στολές κλπ, για την αποφυγή της ανάπτυξης μικροβίων, όπως μούχλας και βακτηρίων, και τη διατήρηση της αντοχής των κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων. Σήμερα, διατίθεται πληθώρα τεχνολογιών για την ανάπτυξη αντιμικροβιακών υφασμάτων, με όλο και μεγαλύτερη έμφαση να δίνεται στην ασφάλεια των χρησιμοποιούμενων δραστικών ουσιών για τον χρήστη και το περιβάλλον. Σε κάθε περίπτωση, σε ότι αφορά στη χρήση αντιμικροβιακών υλικών για τον περιορισμό της διασποράς ασθενειών, και συγκεκριμένα του COVID-19, είναι σημαντικό να αποσαφηνιστεί το τι μπορεί και τι δεν μπορεί να πετύχει ένα αντιμικροβιακό ύφασμα.

Τι είναι τα αντιμικροβιακά υφάσματα;

Πρόκειται για υφάσματα κατάλληλα επεξεργασμένα με μία ή περισσότερες ουσίες προκειμένου να αποτρέπεται η ανάπτυξη μικροβίων, όπως βακτήρια, μύκητες και ιοί, στις ίνες τους. Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό καθώς η πορώδης επιφάνεια των υφασμάτων τείνει να συγκρατεί υγρασία και θερμότητα, ιδιαίτερα όταν είναι σε επαφή με το ανθρώπινο σώμα, γεγονός που τα καθιστά ιδανικό περιβάλλον για την ανάπτυξη μικροοργανισμών.
Σε κατάλληλες συνθήκες υγρασίας και θερμοκρασίας, ένα βακτηριακό κύτταρο μπορεί να πολλαπλασιαστεί σε περισσότερα από ένα εκατομμύριο κύτταρα σε διάστημα μόλις 8 ωρών. Το αυξημένο μικροβιακό φορτίο μπορεί να προκαλέσει μολύνσεις στα άτομα που έρχονται σε παρατεταμένη επαφή με τα μολυσμένα υφάσματα και διασπορά παθογόνων μικροοργανισμών, καθώς και υποβάθμιση της αντοχής του υφάσματος. Για τους λόγους αυτούς, η αποφυγή της ανάπτυξης μικροβίων είναι ιδιαίτερα σημαντική. Αντιμικροβιακά υφάσματα χρησιμοποιούνται ευρύτατα στον κλάδο της υγείας, κυρίως σε κλινοσκεπάσματα και ρόμπες, προκειμένου τα είδη αυτά να μη μολύνονται / μολύνουν (προστασία του χρήστη) και να μη χρειάζονται ιδιαίτερα συχνή αντικατάσταση (προστασία του υφάσματος). Επίσης, αντιμικροβιακές ίνες χρησιμοποιούνται σε φίλτρα, υλικά συσκευασίας, στολές εργασίας κλπ.

Τα αντιμικροβιακά υφάσματα δεν καταστρέφουν όλα τα μικρόβια με τα οποία έρχονται σε επαφή

Ακόμα και τα αντιμικροβιακά υφάσματα με την ταχύτερη δράση μπορεί να χρειάζονται έως 10 λεπτά για να καταστρέψουν ένα μεγάλο αριθμό μικροβίων. Ωστόσο, αυτά αποτελούν μόνο τη μία κατηγορία αντιμικροβιακών υφασμάτων, που έχουν την ιδιότητα να σκοτώνουν τα μικρόβια και χαρακτηρίζονται ως «μικροβιοκτόνα». Άλλα αντιμικροβιακά υφάσματα απλώς καθυστερούν ή αναστέλλουν την ανάπτυξη μικροβίων χωρίς να τα σκοτώνουν (τα λεγόμενα «μικροβιοστατικά»), ενώ άλλα σκοτώνουν ένα ποσοστό μικροβίων σε ορισμένο χρόνο.
Η πλειοψηφία των αντιμικροβιακών υφασμάτων που κυκλοφορούν στο εμπόριο, ιδιαίτερα σε είδη ένδυσης και μόδας, ανήκουν στην κατηγορία των υφασμάτων που «καθυστερούν η αναστέλλουν την ανάπτυξη μικροβίων». Προορίζονται κυρίως για χρήση σε είδη άθλησης, όπου και είναι ιδιαίτερα αποτελεσματικά καθώς, μεταξύ άλλων, περιορίζουν το σχηματισμό κακοσμίας.

Η χρήση αντιμικροβιακών υφασμάτων σε καλύμματα προσώπου κοινού δεν συνεπάγεται προστασία απέναντι στον COVID-19

Κατά τη διάρκεια της πανδημίας του COVID-19, ένα τεράστιο πλήθος επιχειρήσεων στην Ελλάδα και το εξωτερικό στράφηκε στην παραγωγή υφασμάτινων μασκών / καλυμμάτων προσώπου. Τα υφασμάτινα καλύμματα προσώπου («community face coverings») αρχικά είχαν ως στόχο να καλύψουν ελλείψεις σε άλλου τύπου μάσκες (μάσκες αναπνοής και ιατρικές μάσκες), ενώ πλέον χρησιμοποιούνται κυρίως ως μια οικονομικότερη λύση, λόγω της δυνατότητας πολλαπλών χρήσεων. Σημειώνεται ότι τα εν λόγω είδη προορίζονται για χρήστες που δεν έχουν εκδηλώσει κανένα κλινικό σύμπτωμα ιικής ή βακτηριακής λοίμωξης και οι οποίοι δεν έρχονται σε επαφή με ανθρώπους που εμφανίζουν τέτοιου είδους συμπτώματα.
Τα καλύμματα προσώπου κοινού μειώνουν την προβολή των αναπνευστικών σταγονιδίων του χρήστη (π.χ. μέσω του σάλιου ή των πτυέλων) ή των αναπνευστικών εκκρίσεων (π.χ. κατά την ομιλία, το βήχα, το φτέρνισμα). Πέραν αυτού μπορεί να περιορίσουν τη διείσδυση αναπνευστικών σταγονιδίων εξωτερικής προέλευσης στην περιοχή της μύτης και του στόματος του χρήστη, χωρίς ωστόσο να δηλώνεται ή να αξιώνεται η προστασία του χρήστη. Επιπλέον, αποτρέπουν την επαφή των χεριών του χρήστη με την περιοχή του στόματος και της μύτης.
Με βάση τα όσα αναφέρθηκαν προηγουμένως, είναι σαφές πως η χρήση αντιμικροβιακού υφάσματος για την κατασκευή καλυμμάτων προσώπου κοινού δεν τα καθιστά μέσα ατομικής προστασίας και ο κατασκευαστής δεν δικαιοδοτείται να ισχυριστεί πως το προϊόν του παρέχει προστασία απέναντι στον COVID-19.
Το παραπάνω ενισχύεται από το γεγονός ότι τα καλύμματα προσώπου κοινού δεν εμπίπτουν (μέχρι στιγμής) στο πεδίο υποχρεωτικής αξιολόγησης από κοινοποιημένους φορείς ή εργαστήρια. Πέραν αυτού δεν εμπίπτουν ως ιατροτεχνολογικό προϊόν στο πεδίο εφαρμογής της Οδηγίας 93/42/CEE ή του Κανονισμού EU/2017/745, αλλά ούτε και ως Μέσο Ατομικής Προστασίας (ΜΑΠ) σύμφωνα με τον Κανονισμό EU/2016/425.
Καλύμματα προσώπου κοινού κατασκευασμένα από αντιμικροβιακό ύφασμα δεν είναι κατ’ ανάγκη αποτελεσματικότερα σε σχέση με αντίστοιχα είδη από οποιοδήποτε άλλο ύφασμα και, μάλιστα, ανάλογα με τη δομή του υφάσματος ενδέχεται να είναι ακόμα και λιγότερο αποτελεσματικά.

Νέα υφάσματα για προστασία απέναντι στον COVID-19

Σε παγκόσμιο επίπεδο γίνονται σημαντικές προσπάθειες για την ανάπτυξη υφασμάτων που θα παρέχουν προστασία απέναντι στον COVID-19. Ενδεικτικά, στην Ελβετία, η HeiQ παρουσίασε πρόσφατα το HeiQ Viroblock NPJ03, μια αντιική και αντιβακτηριακή χημική ουσία η οποία εφαρμόζεται σε υφάσματα στο τελικό στάδιο επεξεργασίας. Η εταιρεία, που είναι σε διαδικασία κατοχύρωσης σχετικής ευρεσιτεχνίας, ισχυρίζεται πως το υλικό είναι κατάλληλο και για υφάσματα που πλένονται, καθώς η επεξεργασία παραμένει σταθερή σε έως και 30 ήπιες πλύσεις. Στο Ηνωμένο Βασίλειο, η εταιρεία κατασκευής ενδυμάτων εργασίας WearWell σε συνεργασία με ερευνητές από το Πανεπιστήμιο του Μάντσεστερ και χρησιμοποιώντας ένα κατοχυρωμένο αντιικό ύφασμα από την Pincroft, ξεκίνησε την παραγωγή μέσων ατομικής προστασίας για το Εθνικό Σύστημα Υγείας. Το ύφασμα χρησιμοποιεί μια τεχνολογία παγίδευσης μικροβίων βασισμένη στην ενσωμάτωση πρωτεϊνικού στρώματος, η οποία έχει αποδειχθεί ότι προσφέρει 96% προστασία απέναντι σε ιούς, συμπεριλαμβανομένου του COVID-19.
Αντίστοιχες προσπάθειες πραγματοποιούνται σε ολόκληρο τον κόσμο, προκειμένου να αναπτυχθούν υφάσματα που θα συμβάλλουν αποδεδειγμένα στην καταπολέμηση της πανδημίας. Σε κάθε περίπτωση, κατασκευαστές και έμποροι χρειάζεται να είναι ιδιαίτερα προσεκτικοί στους ισχυρισμούς τους σχετικά με τις ιδιότητες και το επίπεδο προστασίας που παρέχουν τα προϊόντα τους, προκειμένου να αποφεύγεται η παραπλάνηση των καταναλωτών.

Σίλβια Παυλίδου
Τμήμα Έρευνας και Ανάπτυξης / Προϊσταμένη Τομέα Οργανικών και Κλωστοϋφαντουργικών Προϊόντων

Σοφία Φρατζέσκου
Προϊσταμένη Τομέα Πιστοποίησης OEKO-TEX®, Μέσων Ατομικής Προστασίας, Παιχνιδιών, και Εκπόνησης Τεχνικών Προδιαγραφών Κλωστοϋφαντουργικών Προϊόντων

ΕΒΕΤΑΜ Α.Ε.